Is het altijd zo dat groei van het aantal vliegbewegingen ook groei van de economie inhoudt?
Beleidsmakers moeten vaak keuzes maken over luchtvervoer. Denk aan het uitbreiden van luchthavens of het heffen van belastingen op vliegen. Zulke beslissingen worden vaak voorgesteld als een afweging: meer economische groei tegenover meer milieuschade. Het economische voordeel daarvan wordt echter vaak aangenomen, niet echt onderzocht.
Deze studie is de eerste van drie rapporten die dieper ingaan op de economische gevolgen van de groei van het luchtvervoer in Europa. De belangrijkste vragen zijn:
- Heeft de groei van het luchtvervoer invloed op de economie? En zo ja, waar, wanneer en waarom?
- Worden de economische effecten eerlijk verdeeld over regio’s en bevolkingsgroepen?
- Blijven de beweerde voordelen overeind als we de milieuschade en risico’s voor natuur en klimaat meenemen?
Samenvatting van het onderzoek
De onderzoekers hebben cijfers uit 274 Europese subregio’s geanalyseerd. Ze gebruikten een wetenschappelijk getoetste methode (Pot en Koster, 2022). Hieruit blijkt dat de invloed van luchtvaartgroei op de economie sterk verschilt per regio.
Er is inderdaad een verband tussen luchtvervoer en groei van het bbp (bruto binnenlands product, oftewel alle goederen en diensten die een land produceert). Maar dat verband is niet overal hetzelfde, en het oorzakelijke verband (causaliteit) wordt vaak overschat.
Belangrijkste resultaten
- In 37% van de regio’s (vooral in Oost-Europa) lijkt de groei van luchtverkeer het bbp per inwoner te stimuleren.
- In 53% van de regio’s (voornamelijk in Noord- en West-Europa) werkt het omgekeerd: hogere inkomens zorgen juist voor meer vliegreizen, vaak voor vakantie.
- In 22% van de regio’s is geen duidelijk verband te vinden.
- Slechts in 12% overlappen beide effecten.
- In 11% van de regio’s is het verband zelfs negatief: meer vliegen gaat samen met economische achteruitgang.
Deze cijfers houden nog geen rekening met de economische schade door klimaatverandering.
Gevolgen voor beleid
De conclusie is dat beleidsmakers niet kunnen vertrouwen op veronderstelde voordelen van luchtvaartgroei. Beslissingen moeten gebaseerd zijn op actuele, regio-specifieke gegevens.
De onderzoekers gebruikten een clusteranalyse (een statistische methode die gebieden groepeert met overeenkomende kenmerken). Zo konden ze vier typen Europese regio’s onderscheiden volgens de relatie tussen luchtvervoer en economie.
Zakenverkeer en vakantievluchten
Een belangrijke trend is de daling van zakelijk vliegverkeer. Alleen in zogeheten cluster 1-regio’s (beperkt aantal landen) is dat nog gegroeid in de afgelopen 13 jaar. In de rest van Europa neemt het af. Dat betekent niet dat mensen minder vliegen, maar dat het vooral om vakantievluchten gaat. Bij toename van het aantal zakenvluchten bestaat de kans op groei van de economie in het land van herkomst. Vakantievliegverkeer brengt nagenoeg altijd geld weg naar andere landen en zorgt voor een negatief effect in het land van herkomst van de reiziger.
De afname van luchtvervoer als motor van groei is vooral zichtbaar in rijkere regio’s, waar veel mensen reizen voor hun vrije tijd. Zulke gebieden (clusters 3 en 4) liggen vooral in België, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Daar leidt meer vliegverkeer niet tot extra groei.
In toeristische landen (cluster 2, zoals Spanje, Italië en Portugal) is de relatie genuanceerder. Toerisme zorgt daar wél voor inkomende bestedingen. Toch is ook hier de waarde beperkt door factoren als:
- concurrentie van trein- en autoverkeer (milieuvriendelijker alternatieven);
- kortere verblijfsduur van toeristen;
- en de groei van informele logies (zoals particuliere verhuur).
Over New Economics Foundation (NEF)
NEF Is een onafhankelijke denktank uit het Verenigd Koninkrijk die zich richt op een eerlijkere en duurzamere economie. De organisatie wil laten zien dat de economie ook anders kan worden ingericht, met meer aandacht voor mens en milieu in plaats van alleen voor winst.
NEF is geen commerciële partij maar een non-profit denktank, vergelijkbaar met andere progressieve onderzoeks- en campagneorganisaties in Europa. Binnen het veld van economische denktanks valt NEF op door de nadruk op sociale rechtvaardigheid, klimaat en burgerparticipatie, in plaats van puur traditionele economische groei
Belasting en economische groei
Een rapport voor de Europese Commissie komt tot een vergelijkbare conclusie: hogere belastingen op vliegen hebben in de meeste regio’s nauwelijks negatieve effecten op de economie. Wanneer de extra belastinginkomsten goed worden gebruikt en het klimaat voordeel heeft, kan de totale impact zelfs positief zijn.
Slotbeschouwing
Omdat het effect van luchtvaartbeleid sterk verschilt per regio, is maatwerk nodig. Een brede toerismestrategie kan helpen om inkomensverschillen, milieuschade en sociale ongelijkheid te verminderen. Dat zou ook kunnen bijdragen aan het verminderen van de groeiende anti-toeristische gevoelens in Europa.
In een afzonderlijk rapport in deze reeks wordt hier verder op ingegaan.
De volledige methodologische toelichting is beschikbaar via deze link.
Bron: New Economics Foundation, 13 november 2025